हिंदी विश्‍वविद्यालयात वन औषधी आणि देशी ज्ञान : स्थानिक ते वैश्विक विषयावर राष्ट्रीय कार्यशाळेचा समारोप
पारंपरिक भारतीय ज्ञान प्रणालीला प्रोत्साहन देणे गरजेचे – डॉ. भीमराय मेत्री
वर्धा : महात्मा गांधी आंतरराष्ट्रीय हिंदी विश्‍वविद्यालयाचे कुलगुरू डॉ. भीमराय मेत्री म्हणाले की, समृद्ध भारतीय ज्ञान प्रणाली एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे हस्तांतरित झाली पाहिजे. ही पद्धत विकसित भारतासाठी परिवर्तनकारी ठरेल. वन औषध आणि स्वदेशी ज्ञानाचा प्रसार करण्यासाठी आपण एकत्र काम करणे आवश्यक आहे. मेत्री विश्‍वविद्यालयाच्‍या मानवशास्त्र विभाग आणि आदिवासी संशोधन आणि प्रशिक्षण संस्‍था, पुणे विभागाच्या संयुक्त विद्यमाने ‘वन औषधी आणि देशी ज्ञान : स्थानिक ते वैश्विक’ या विषयावर दोन दिवसीय (15 आणि 16) राष्ट्रीय कार्यशाळेच्या उद्घाटन समारंभाचे अध्यक्ष म्‍हणून बोलत होते. कार्यशाळेचे उद्घाटन 16 फेब्रुवारी रोजी महादेवी वर्मा सभागृहात झाले. यावेळी अमरावतीचे निवृत्त वनाधिकारी, आयुर्वेद तज्ज्ञ डॉ. श्रीराम गिरी व सामाजिक वनीकरण विभाग, वर्धाचे उप वनसंरक्षक सुहास बढेकर, मानद वन्यजीव संरक्षक कौशल मिश्रा यांनी संबोधित केले.
डॉ. श्रीराम गिरी यांनी विविध प्रकारची देशी औषधी व वनौषधींचा उपयोग व महत्त्व सांगितले. ते म्हणाले की, औषधी वनस्पती हा देशाचा अनमोल वारसा आहे. हे मानवाला विविध प्रकारच्या आजारांपासून मुक्त करते. उप वनसंरक्षक सुहास बढेकर यांनी वनऔषधांचा दैनंदिन जीवनात उपयोग करण्याबाबत चर्चा करताना सांगितले की, जंगलात व आपल्या आजूबाजूला उपलब्ध असलेल्या औषधी वनस्पतींचे संवर्धन करणे गरजेचे आहे. मानद वन्यजीव रक्षक कौशल मिश्र म्हणाले की चरक संहितेत वन औषधांचे महत्‍व विशद केले आहे. अलीकडच्या काळात पर्यावरणातील बदलांमुळे जंगलातील औषधी झाडे नष्ट होत आहेत. भारतातील वनसंपत्ती आणि मसाले परदेशात निर्यात होत राहतात. वर्धा जिल्ह्यातील वनसंपदा, लोकजीवन आणि औषधी वनस्पतींची माहिती त्यांनी दिली. स्वागत भाषण मानवशास्त्र विभागाचे अध्यक्ष प्रो. फरहद मलिक यांनी केले. आरोग्य धोरण 2017 चा संदर्भ देत ते म्हणाले की, या धोरणात शास्त्रोक्त वैद्यकीय पद्धतींसोबत पारंपरिक उपचार पद्धतीचा वापर करण्यावर भर देण्यात आला आहे. विश्‍वविद्यालयात औषधी उद्यान निर्माण करण्याबाबतही त्यांनी चर्चा केली. कार्यक्रमाचे संचालन मानवशास्त्र विभागाचे सहायक प्राध्यापक डॉ. निशीथ राय यांनी केले तर सहायक प्राध्यापक डॉ. वीरेंद्र प्रताप सिंह यांनी आभार मानले. दोन दिवसीय कार्यशाळे अंतर्गत आर्वी तालुक्यातील बोथली (पांजरा) येथे 15 फेब्रुवारी रोजी वनविभागाच्या सहकार्याने आयुर्वेदिक वनस्पतींचा वापर व उपचार या विषयावर चर्चासत्राचे आयोजन करण्यात आले होते.
अनुवाद व निर्वचन विद्यापीठाचे अधिष्‍ठाता प्रो. कृष्ण कुमार सिंह यांच्या अध्यक्षतेखाली आयोजित सत्रात नागभिडच्‍या आयुर्वेद चिकित्‍सक डॉ रत्नप्रभा रुडे, जिजामाता महाविद्यालय, वणीचे डॉ. अनिल कोरपेनवार, परतवाडाचे आयुर्वेद चिकित्‍सक डॉ. देवेंद्र श्रीराम गिरी, नेशनल बोटेनिकल रिसर्च इंस्टिटयूट, लखनौच्‍या वैज्ञानिक डॉ. प्रियंका अग्निहोत्री, आईसीएफआरई छिंदवाड़ाच्‍या डॉ. विशाखा कुंभारे, केंद्रीय पर्यावरण व वन मंत्रालय दिल्लीचे सहायक वन महानिदेशक डॉ. सुनील शर्मा, महात्मा गांधी आयुर्वेदिक महाविद्यालय, सावंगीचे द्रव्‍यगुण विभागाचे अध्यक्ष डॉ. दत्‍तात्रय सरवदे यांनी संबोधित केले. डॉ. सुनील शर्मा म्हणाले की, भारत हे जैवविविधतेचे केंद्र आहे. सरकारने वन आणि वन्यजीवांबाबत धोरण तयार केले असून त्यात वन औषध, जैवविविधता आणि वन्य प्राण्यांचे संवर्धन यासाठी कायदे करण्यात आले आहेत. लोकांच्या सहकार्याने आणि सामूहिक जबाबदारीने आपण जंगलांचे संवर्धन आणि संवर्धन केले पाहिजे असे ते म्हणाले. कार्यक्रमाचे संचालन मानवशास्त्र विभागाचे सहायक प्राध्यापक डॉ. वीरेंद्र प्रताप सिंह यांनी केले. यावेळी पाहुण्यांना प्रमाणपत्र व सहभागींना प्रमाणपत्र देण्यात आले. यावेळी डॉ. रामानुज अस्‍थाना, डॉ. बालाजी चिरडे, डॉ. जनार्दन कुमार तिवारी, डॉ. विपिन कुमार पांडे, डॉ. एच.ए. हुनगुंद, डॉ. राजेश लेहकपुरे, डॉ. उमेश कुमार सिंह, डॉ. संदीप वर्मा, डॉ. जगदीश नारायण तिवारी, डॉ. अर्चना भालकर, डॉ. रूपेश कुमार सिंह, डॉ. रणंजय कुमार सिंह, डॉ. कोमलकुमार परदेशी, डॉ. स्‍नेहा विधाते, डॉ. पारूल नांदगावकर, डॉ. अक्षय पारगांवकर, बी.एस. मिरगे, शिवाजी सावंत, प्रफुल्‍ल जिवतोडे, रामरावजी चौधरी, ताम्रध्वज बोरकर, हेमंत दुबे, मिथिलेश राय, सौरभ पांडे यांच्‍यासह मानवशास्त्र विभाग व महात्मा गांधी आयुर्वेदिक महाविद्यालय, सावंगीचे शिक्षक, शोधार्थी आणि विद्यार्थी मोठ्या संख्‍येने उपस्थित होते.
