डॉ बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठातील रसायनशास्त्र विभागात कार्यशाळा
वीस बिद्री कारागीरांचा सहभाग
छत्रपती संभाजीनगर : डॉ बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठातील रसायनशास्त्र व व्यवस्थापनशास्त्र विभाग यांच्या संयुक्त विद्यमाने कार्यशाळा घेण्यात आली. पेटंट फॉम्युलेखन संदर्भातील या कार्यशाळेत २० कारगीरांनी सहभाग घेतला. डॉ बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठात बिदर किल्ल्याच्या मातीला पर्याय म्हणून काम करू शकणाऱ्या पेटंट फॉर्म्युलेशनचा प्रसार करण्यासाठी कार्यशाळेचे आयोजन करण्यात आले. बिद्री हस्तकलेच्या सरावासाठी एक ऑपरेशनल अनिवार्यता आहे. बिदर किल्ल्याच्या मातीवर अवलंबित्वामुळे बिद्री, भारतातील ७०० वर्ष जुनी कलाकुसर लुप्त होत आहे. बिदर किल्ला हे युनेस्कोचे संवर्धन ठिकाण आहे आणि माती उत्खनन प्रतिबंधित आहे; या शिल्पाचे संपूर्ण अस्तित्व या किल्ल्यावरील मातीवर अवलंबून आहे.
डॉ कृष्णा प्रिया रोल्ला, डॉ अभिजीत शेळके आणि डॉ भास्कर साठे यांच्या तीन सदस्यीय संशोधन पथकाने बिदर किल्ल्यातील मातीला पर्याय देणारे संश्लेषण विकसित केले आहे. या प्रकल्पाला विज्ञान आणि तंत्रज्ञान मंत्रालयाच्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विभागाने निधी दिला आहे. या तिघांना भारत सरकारकडून पेटंट मिळाले आहे. फॉर्म्युलेशन आणि पेटंटचे व्यावसायिक वापर करण्याऐवजी या संशोधकांनी (दि तीन) बिद्री कारागिरांना विनाशुल्क मार्गदर्शन केले. दोन तास चाललेल्या या कार्यशाळेत पाच कारागीर आणि २० जण सहभागी झाले. या कार्यशाळेत सहभागींना अचूक फॉर्म्युलेशन आणि बिद्री झिंक मिश्र धातूवर जेट-ब्लॅक वैशिष्ट्यपूर्ण पॅटिना तयार करण्याची प्रक्रिया समजावून सांगितली. तसेच सूत्रीकरणाच्या सैद्धांतिक पैलूंची ओळख करून देण्यात आली.
त्यानंतर डॉ बालाजी मुळीक यांनी पेटंट प्रात्यक्षिक दाखवले. बिद्री कारागिरांनी प्रत्यक्ष अनुभव पाहिला, ज्यामध्ये त्यांना त्यांच्या कलाकृती/बिद्री हस्तकला रंग देण्याबद्दल माहिती देण्यात आली. दोन तास चाललेल्या या कार्यशाळेचे बिद्री कारागिरांनी कौतुक केले; आणि बिद्री प्रथेतील एक महत्त्वाचा प्रश्न सोडल्याबद्दल आनंद व्यक्त केला. या कार्यशाळेचे आयोजन विभाग व्यवस्थापन शास्त्र आणि रसायनशास्त्र विभाग यांनी संयुक्तपणे केले’ डॉ अभिजीत शेळके, डॉ भास्कर साठे, डॉ आर कृष्णा प्रिया आणि डॉ बालाजी मुळीक यांनी प्रात्यक्षिक केले.
कार्यशाळेची प्रास्ताविक कॅप्टन प्रा सुरेश गायकवाड आणि डॉ फारुक खान यांनी मांडली. डॉ बापू शिंगटे यांनी आभार मानले. युसूफ जाफरी, विजय गवई, मोहम्मद बरेक आणि संशोधक विद्यार्थ्यांनी कार्यशाळा यशस्वी केली. कारागिरांनी नूतनीकरणीय सामग्रीसह पॅटिना निर्मितीचे आव्हान हलके करून, अति उष्णतेमध्ये काम करण्याचा त्रास कमी करून आणि ते किफायतशीर बनविल्याबद्दल आनंद व्यक्त केला.
